jueves, 7 de diciembre de 2017

LA MALDAD DEL AJAW, IMAÑALEL JIÑI AJAW


Cuenta los ancianos de la comunidad de Usipa, Tila, Chiapas, que la maldad está en todo momento y se presenta cuando menos se esperaron. Esto les sucedió a dos vecinas que por la noche acordaban de su salida al arroyo a buscar shote, la madrugada del día siguiente.
Al día siguiente la vecina pasó a buscar a su amiga, de acuerdo con lo platicado la noche anterior, la señora se alistó y se fueron caminando hasta llegar al lugar indicado.
Unos minutos después paso nuevamente la vecina peguntando por su amiga.
La mamá contesto:
-¿cómo que vienes a buscar a mi hija?, si hace un momento pasaste por ella, ¿cómo está eso?
-la amiga contesta:
-¿yo no he pasado a buscar a tu hija es la primera vez que paso?
Entonces se dieron cuenta que la hija de la señora estaba en peligro. Era mala sombra que imitó el cuerpo de la vecina. Enseguida empezaron a reunir a todos las personas de la comunidad y prepararon su rifle para ir al rescate.
Cuando, supuestamentamente, las dos vecinas estaban agarrando el shote en el río, la mala sombra se empezó a trasformar y empezó a sacar su cola de tigre, lista para devorar, enseguida la mujer se echó a correr para escapar del mal.
Ella se metió en una cueva no se sabe cómo porque en la entrada había un panal de abeja. En uno instante llego la gente de la comunidad gritando:
-¡María, María! ¿Dónde estás?
-estoy aquí, en la cueva.
La gente se acercó y la sacaron de ahí mientras que la mala sombra se había escapado al escuchar a la gente acercarse.

Aún existe la mala sombra, y hay que tener mucho cuidado de decir las cosas de noche por que la maldad, que en chol se conoce como ajam, lo escucha y puede que se adelante.

                                   IMAÑALEL JIÑI AJAW

Mi yälob jiñi ñoxob ya tyi jump´ej lum Usipa, Tila, Chiapas, jiñi ajaw ambi imañalel tyi ujtyi jujump´ej k´iñ imi yesoñpäs ibä che´mach yäxe laj koj lak cha´añ. Tyi ujtyiyob ch´tyikil x-ixikob xlaja chumtyälob chebä tyi a´bä lel tyi k´ajtyisäyob  chebän tyi a´bälel tyi k´ajtyisäyob ilob cha´añ mi majlelob isäklañob puy, tyi yijk´älel.
Che´tax säk´äj pamil, pamil, jiñi ajaw ixik tyi Ñumi ipäy jiñi ipi´äl tyi chumtyäl, chä´ächbi bajchbi bajche, tyi yäläyob tyi a´bälel, tyi yambä k´iñ, jiñi x-ixik tyi chajpä ibä ityi´xäñiyob majlel k´äläl tyi ñojpa´che´tyi k´otyiyob ya´baki tyi yäläyob mi´majlelob. Tyi jumu-k´lel tyi cha´ñumi jiñi x-ixik ik´ajtyiñ jiñi ipi´il, jiñi ña´äl tyi´jak´ä:
Bajche´bita´ta´ixta´ñämi asäklañ ujtyel ta´cheñi. Bajche´añ jiñi.
-joñon maxtyo ñäm jk´el awiixik´al, kojaxtyo chonkoloñ tyi ñumel. Che´jiñi tyi ñach jiñi ajaw tyi´majñäbe ibä tyal jiñi x-xik läk´äl ipi´ilbä tyi chumtyäl. Che jiñi tyi keji imuch´kiñob ibä jiñi kixt-yañujob ya´tyi lumalob ityi kejiyo´ichajpañob ijuloñib cha´añ mi´majlelo´isäklañob jiñi x-ixik ta´bä lo´loñtyi.
Che´ñak. Jiñi cha´tyikil x-ixikob chonkol ipuy tyi kolemja; jiñi ajaw tyi keji isu´tyk´iñ ibäj ityi keji ilo´sañ iñej bajche´iñej bajlum, chajpäbilix cha´añ ik´ux, ya´i, jiñi ixik tyi majli tyi ajñel cha´añ mi´puts el majlel ya´baki añ wokolel.
Jiñix ixik tyi ochi tyi jump´ej ch´eñ, mach lak ña´tyaj bajche tyi ochi´kome ya´tyi ochi´kome ya´tyi tyi , ch´eñ, ambi juntsojp xk´uxoñchab.
Tyi jumujklel tyi kotyiyob jiñi kixtyañujob ipi´ilobä tyi chumtyäl che´jiñi tsäts tyi kaji yotyäñtyel:
-xmariya, xmariya, baki añety.
La´añon, ila tyi che´ñ; jiñi kixtyañujob tyi keji läk´ob majlel ityi lok´säyo´ya´i che´jiñi ajaw, iyom xuk´ulo-la chuki mi lajkältyak tyi a´bälel kome jiñi xtyä´la tyi CH´ol mi yäjlel ajaw, mi yu´biñ chuki mi lajkäl lak mel imi ñaxañ se´bisañ ibä.




                  


No hay comentarios.:

Publicar un comentario

ADIVINANZAS EN CH´OL TRADUCIDO A ESPAÑOL

                                                                                                                                       JA´...